Αφορμή, για να γράψω αυτό το άρθρο και να αγγίξω, το ευαίσθητο σημείο της προσευχής, είναι οι Άγιες μέρες του Πάσχα την εποχή της πανδημίας. Σκοπός είναι να προχωρήσω σε μια περιγραφή και καταγραφή βιωματικών γεγονότων γύρω από την αξία της προσευχής και δεν θα πλατειάσω για την προσευχή με την γενική έννοια του όρου σε όλες τις θρησκείες.
Δεν σας κρύβω, τους ενδοιασμούς μου, σκεπτόμενη ότι θα χαρακτηριστώ, μιας και η εποχή που διανύουμε έχει εξειδίκευση στις ταμπέλες. Τι μου ξεκλείδωσε την σκέψη μου; Το γεγονός ότι αν αντικαθιστούσα τη λέξη «προσευχή» με τη λέξη «διαλογισμό» τότε δεν θα υπήρχε σχεδόν καμία αντίδραση.
Για ποιο λόγο, αναρωτήθηκα συμβαίνει αυτό στις μέρες μας;
Ανθρωπολογία και προσευχή
Ας δούμε, αρχικά ιστορικά την προσευχή στην ανθρώπινη Ιστορία.
Η ανάγκη να αποταθεί και να ακουμπήσει τις ελπίδες και τις σκέψεις του ο άνθρωπος, σε μια δύναμη πιο πάνω από την δική του, ήταν από αρχής του Κόσμου γνωστή. Υπάρχουν καταγραφές, για τον πρώτο άνθρωπο και την πίστη του, πως υπάρχει κάτι πιο πάνω από τον ίδιο. Στην εξελικτική ανθρώπινη Ιστορία μέσα από την πίστη διαμορφώνονται και οι τρόποι έκφρασης της, με την μορφή της προσευχής.
Ανάλογα με τον τρόπο που προσεύχονταν οι άνθρωποι, κατέγραφαν οι ανθρωπολόγοι τη βιοτική, κοινωνική και πολιτισμική κατάσταση τους.
Η προσευχή, βρίσκεται στο κέντρο της θρησκευτικής δραστηριότητας του ανθρώπου, είτε ως προσωπική εκδήλωση, είτε ως μια ομαδική πράξη. Ο πατέρας της ανθρωπολογίας ο Marcel Mauss αναφέρεται για τον προσδιορισμό της προσευχής ως «την προσπάθεια του ανθρώπου να επικοινωνήσει με τον Θεό».
Ο άνθρωπος, όταν προσεύχεται είναι προσανατολισμένος στο αποτέλεσμα και όχι στην διαδικασία, μέσα από την οποία εξασφαλίζει τα αποτελέσματα της δύναμης της προσευχής, μακροπρόθεσμα όσο και βραχυπρόθεσμα.
Η προσευχή αποτελεί ένα υπαρξιακό γεγονός.
Ο προσευχόμενος άνθρωπος, όταν ακολουθεί τα βήματα για την αληθινή προσευχή και όχι την προσευχή της απαίτησης, τότε βιώνει μια μοναδική εμπειρία όπου μπορεί να τον αλλάξει θετικά και να ταυτιστεί με όλες τις κινήσεις και όλες τις ενέργειές του. Η αληθινή προσευχή δεν περιορίζεται στα στεγανά όρια, προγραμματισμένου θρησκευτικού προγράμματος πχ. η λειτουργία της Κυριακής.
Οι υπαρξιακές ανησυχίες κατά τον Ίρβιν Γιάλομ
Ως υπαρξιακό γεγονός η προσευχή, ταυτίζεται με την ανθρώπινη ύπαρξη.
Ο σύγχρονος ψυχοθεραπευτής Ιρβιν Γιάλομ το 1981, προσδιόρισε τέσσερεις απόλυτες υπαρξιακές ανησυχίες.
Αυτές είναι: ο θάνατος, η ελευθερία, η απομόνωση και η έλλειψη νοήματος στη ζωή.
Καθεμία από αυτές τις ανησυχίες, προκαλούν ή γίνονται αφορμή για να προκαλέσουν, εσωτερικές συγκρούσεις στον άνθρωπο. Η δύναμη της αληθινής προσευχής, λειτουργεί ως πηγή δύναμης και δίνει απαντήσεις και ανακούφιση στις υπαρξιακές αυτές ανησυχίες.
Δυστυχώς, ειδικά στην σύγχρονη εποχή που διανύουμε, ο άνθρωπος βομβαρδίζεται από πληροφορίες που όμως, είναι τις περισσότερες φορές, όχι μόνο λανθασμένες, αλλά καταλήγουν στην διαστρέβλωση της αλήθειας.
Στην Ορθόδοξη Πίστη μας, η δύναμη της προσευχής, είναι αδιαμφισβήτητη, όμως έχει επισκιαστεί από την ανθρώπινη επικάλυψη και ενέργειες που οδηγούν στην πόλωση και χάνεται το αληθινό νόημα. Ο δρόμος για την ανακάλυψη της δύναμης αυτής, είναι για τον καθένα από εμάς, μοναδικός.
Η δύναμη της προσευχής δεν ανακαλύπτεται αλλά αποκαλύπτεται με τρόπο μοναδικό και ατόφιο, ανάλογα με την πνευματική διάθεση του κάθε ανθρώπου.
Κάνοντας μια αναδρομή, στην ζωή του, ο καθένας από εμάς, μπορεί να να αντιληφθεί, πως όσες φορές προσευχήθηκε με ταπείνωση και διάθεση αληθινής αγάπης, τότε έγινε αποδέκτης της δύναμης που του χαρίστηκε μέσα από την προσευχή. Η προσευχή δεν μπορεί να έχει θεωρητική επεξεργασία, γιατί η βιωματική κατανόηση είναι ανώτερη και επισκιάζει την θεωρία.
Η ελευθερία στο υπαρξιακό πλαίσιο
Ο Γιάλομ στην μελέτη του αναφέρει πως, η έννοια της ελευθερίας στο υπαρξιακό πλαίσιο τρομάζει τον άνθρωπο του δυτικού πολιτισμού, γιατί τον καθιστά υπεύθυνο, για τον σχεδιασμό της ζωής του, των επιλογών του και των δράσεων του.
Οι σύγχρονες μοντέρνες αντιλήψεις που επικεντρώνονται στο Εγώ, με την εγωιστική έννοια του όρου και της απόλυτης ατομικότητας, ανοίγουν δρόμους που οδηγούν τον άνθρωπο σε μια κατάσταση απόλυτα αγχωτική μιας και βασίζεται στην αντίληψη, ότι ερχόμαστε και φεύγουμε, από ένα σύμπαν, που δεν είναι συνεκτικό, ούτε δομημένο με ένα μεγάλο σχέδιο.
Έτσι η «ευθύνη», γίνεται το μήλον της έριδος, γιατί οι άνθρωποι, διαφέρουμε σημαντικά στο κομβικό σημείο της ανάληψης ευθυνών.
Η προσευχή μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο επαναπροσδιορισμού για τον άνθρωπο και την ευθύνη. Όταν πραγματοποιείται με αυτοσυγκέντρωση, κατάνυξη, απλά και με λιτό τρόπο, χωρίς ανάγκη προβολής και ανωτερότητας, τότε ο άνθρωπος αποβάλει το προβληματικό Εγω του και καταφέρνει, να ξεφύγει από το άγχος που του δίνει η αβεβαιότητα.
Η προσευχή, βασίζεται στην πολυπόθητη ελευθερία, απαλλαγμένη όμως από εγωισμούς, κατάκριση, ψέματα, ζήλια. Οδηγεί τον άνθρωπο που προσεύχεται, να κατανοήσει ότι, αν θέλει να προσευχηθεί αληθινά, θα πρέπει να προσπαθήσει, να απαλλαχθεί από τα αρνητικά συναισθήματά του. Ακόμα και η προσπάθεια αυτή, φανερώνει την δύναμη που εχει η προσευχή στον άνθρωπο.
Καταφέρνει, ο προσευχόμενος, μέσα από την διαρκή προσπάθεια για αληθινή προσευχή, να αντιληφθεί νοήματα, τα οποία, πιο πριν ήταν ακατανόητα και προκαλούσαν μόνο φόβο, όπως ο αρχέγονος φόβος του θανάτου.
Δεν είναι εύκολη αυτή η διαδικασία, αλλά ας σκεφτούμε ότι όσο δύσκολό είναι να γυμνάζουμε το σώμα, το ίδιο δύσκολο είναι να γυμνάζουμε την ψυχή. Στην αρχή όταν ξεκινάμε την γυμναστική, όλα είναι δύσκολα και επίπονα. Κάνουμε τις ασκήσεις και σκεφτόμαστε ότι θα φτάσουμε κάποια στιγμή στο επιθυμητό αποτέλεσμα να γυμνάσουμε το σώμα μας.
Η ψυχή θέλει και αυτή την γυμναστική της και τις ασκήσεις της.
Αυτοβελτίωση
Η αυτοβελτίωση όταν είναι απαλλαγμένη από εγωιστικές συμπεριφορές, όταν έχει μέσα της την δύναμη της ευγνωμοσύνης, της συγχώρεσης και της αγάπης, οδηγεί με μια εσωτερική ανακαίνιση. Σε αυτά τα νοήματα βασίζεται η αληθινή προσευχή.
Ο άνθρωπος, μπορεί να μην φοβάται την απομόνωση και την έλλειψη νοήματος της ζωής, όταν γευτεί την δύναμη της προσευχής. Γίνεται κοινωνικός, γιατί η προσευχή εξάγει τον ατομισμό του, μαθαίνει να σκέφτεται όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και τους άλλους ανθρώπους γύρω του.
Μαθαίνει να προσεύχεται και για εκείνους, γυμνάζει έτσι την σκέψη του, να μην έχει παράλογες απαιτήσεις από τους άλλους και απομακρύνεται από δυσλειτουργικούς συναισθηματισμούς.
Θα ολοκληρώσω λέγοντας, ότι στις μέρες μας, ότι δεν έχει καλό μάρκετιγκ, δηλαδή εύκολη πετυχημένη προβολή, καταλήγει στην στοχοποίηση, παρερμηνεία και τελικά στην απόρριψη.
Ας ψάξουμε ο καθένας μας να βρει την αλήθεια και το νόημα πίσω από τα πρόσωπα και τα όποια λάθη κάνουν. Όταν πάμε στην τράπεζα να εισπράξουμε χρήματα για να ζήσουμε και να βελτιώσουμε την ζωή μας, δεν ασχολούμαστε αν ο ταμίας είναι καλός ή τι άνθρωπος είναι.
Επικεντρωνόμαστε στο να εισπράξουμε το ποσό.